Kendini gerçekleştiren kehanet, kişinin belirli bir süre sonra diğerlerinin beklentilerine uygun şekilde şekil almasıdır. Bu beklenti etkisi edebiyatta, tiyatro oyunlarında ve psikolojide kendine yer edinmiştir. Peki nasıl olur bu beklenti etkisi dediğimiz şey?
Pygmalion etkisi ismini Yunan mitolojisindeki heykeltıraş Pygmalion’dan almış ve Galatea adındaki bir kadına aşık olmasından çıkmıştır. Pygmalion kadınlarla yaşadığı kötü deneyimler sonucu kadınlardan uzaklaşma kararı almış. Heykeltıraş olduğu için de hayallerine göre bir kadın oluşturmuş kendine. Bu heykel kadını soğuktan, sıcaktan korumuş, ipek kumaşlarla sarmış sarmalamış. Tabiri caizse insanlaştırmış. İsmini de Galatea koymuş. Sonra Afrodit'e bir gün yalvarmış. 'Bana Galatea gibi bir eş verin ' demiş. Afrodit bu isteğe tepkisiz kalamamış ve 'uyuyan aşk' anlamına gelen Galatea' ya hayat vermiş. Aşkları da Pygmalion etkisi olarak günümüze kadar gelmiş.
Bu mitolojik hikayenin anlattığı şey şu : Neyi bekliyorsanız onun gerçekleşme ihtimalini arttırırsınız. Pygmalion etkisi ile bunu öğreniyoruz. Mitolojinin yanında 1948'de sosyolog Robert Merton yaptığı çalışmalar sonucu 'kendini gerçekleştiren kehanet' terimini oluşturdu. Ona göre beklentiler, durumu gerçeğe dönüştürebilirdi.
1963 yılında psikolog Robert Rosenthal ve Kermit Fode bu beklenti etkisi üzerine iki grup öğrenci ile çalışma yaptı. İki gruba da ayrı ayrı fareler verdiler. Birinci gruba farelerin özel olarak seçildiğini ve yüksek zekaya sahip olduğunu söylediler ; ikinci gruba ise farelerinin genetik dezavantajlı olduğunu söylediler. İlk gruptaki öğrencilerin farelerine daha şefkatli davrandıklarını belirlediler. Sonuç olarak birinci gruptaki farelerin labirentte yürüme deneyinde daha iyi performans sergiledikleri görüldü. İkinci gruptaki fareler ise hem birinci gruptaki fareler kadar iyi değillerdi hem de başlangıç çizgisini geçen fare sayısı yok denecek kadar azdı.Robert Rosental, bu etkiyi bir kişinin başkası üzerindeki beklentisinin, kendi kendini gerçekleştiren bir kehanete dönüşmeye başladığı olgu olarak tanımladı.
Pygmalion etkisi ile ilgili deneyler yapılmaya devam edildi. Robert Rosental ve bir okul müdürü sınıf ortamında bir deney daha gerçekleştirdi. Çalışmada öğrencilere sınav yapıldı ve öğretmenlere bazı öğrencilerin yetenekli olduğu söylendi ama bu öğrenciler rastgele seçilmiş öğrencilerdi. Öğretmenler bu bilgiyle öğrencilere farklı yaklaştı ve yetenekli olarak belirtilmiş rastgele seçilen öğrencilerin yıl sonunda akademik başarıları ve zeka testlerinin yükselmeye başladığı görülmüş.
1913'te George Bernard Shaw, Pygmalion adlı tiyatro eseri sahneye koyulmuş ve eser, bir dil bilimcinin fakir bir çiçekçi kıza hanımefendi gibi davranmayı öğretebileceğini konu alıyordu. Temelde insanın içindeki potansiyelin ortaya çıkarılması ile ilgili. Yine bu etki, Pygmalion etkisi olarak isimlendirildi.
Bir kişiden beklentimiz, kişinin davranışını şekillendirebilir. O nedenle kalıplaşmış söylemlere dikkat etmek gerekir. Bu söylemler gruplara bakış açımızı değiştirebildiği gibi grupların da kendilerine bakışını değiştirebilir. Kısaca neyi görmek istiyorsak onu görürüz. Toplum bakış açımızı etkileyebilir. Örneğin; kadın kadının düşmanıdır gibi bir söylem çok kullanılır özellikle iş dünyasında. Bu bir kalıplaşmış sözdür. Bu sözle kadın kadının dostu olabileceği ihtimalini de yok saymış oluruz. O nedenle bu söylemler aslında toplumu, bizleri ve bakış açılarımızı nasıl etkiliyor, dikkat etmeli. Çocukluktan bu zamana kadar maruz kaldığınız söylemleri düşünün. Bu söylemler öyle bir şey ki çığ etkisi yaratabiliyor. Biri söylerken diğerleri de söylemeye başlıyor ve böylelikle davranışınız ona göre şekilleniyor. Aslında buna diğerinin söylediğini satın almak ve onu sahiplenmek olarak da adlandırabiliriz. Bu etki insanın yaşam motivasyonu olabilir. O nedenle söylediğimiz şeylere dikkat edelim, bizlere söylenenlere de. Belki kendini gerçekleştiren kehanetin etkisi altındasınızdır..
Psk.Dan.Gözde Örs
Referanslar
Dzaferagic, N. (2019).Self-fulfilling Prophecy and Stereotypes. Humanity in Action. https://www.humanityinaction.org/knowledge_detail/self-fulfilling-prophecy-and-stereotypes/
Eraşık, E. (2021). Kendi Kendini Gerçekleştiren Kehanet - (Pygmalion Etkisi)
https://gonullupsikolog.org/blog/kendi-kendini-gerceklestiren-kehanet-pygmalion-etkisi
Comentários